Sve popularnije teme u medijima današnjice svakako su one koje se odnose na dijete i zdrav način ishrane. Vjerovatno je malo onih koji nisu čuli za pojam autofagije. Nutricionizam je postao jako značajan što svakako treba da bude. Usvajanje zravog načina života, fizička aktivnost i pravilna ishrana posebno su važni u prevenciji poremećaja rada organizma. Koliko je to važno potvrđuje i činjenica da je 2016. godine Nobelova nagrada za medicinu otišla u ruke Yashinori Ohsumi koji je proučavao fenomen zvani autofagija koji je u medicini poznat još odavno. Ovaj naučnik je izučavao i posmatrao autofagiju na ćelijama kvasca i došao do značajnih otkrića koja bi se mogla odnositi i na ljudski organizam. Naziv autofagija potiče od dvije grče riječi, autos što znači ja ili sam i phagein što znači jesti. U bukvalnom prevodu sam sebe jesti.
Photo by TheJCB on Foter.com
Autofagiju je moguće pokrenuti ako u organizam ne unosimo hranu 12 o 16h (uglavnom oni strožiji smatraju a je potrebno ipak 16h). To znači da u toku 8h treba da imamo dva do tri obroka a zatim 16h ne unosimo hranu (smije se unositi u ovom periodu voda). Uglavnom većina ljudi bira poslenji obrok oko 18h što znači da sledeći obrok možemo imati u 10h narenog dana. U toku tok perioda polako se prazne rezerve glukoze (koje su u vidu glikogena u mišićima i jetri). U stanju mirovanja glukozu uglavnom za funkcionisanje koristi mozak i germinativni epitel. A tokom pojačane fizičke aktivnosti i mišići (i to jako mnogo). Rezerve glikogena se trše jer se tako održava normalna koncentracija glukoze u krvi. One se veoma brzo potroše kod intenzivne fizičke aktivnosti. Kad se rezerve potroše i koncentracija glukoze u krvi počinje da opada tada se pojačava lučenje hormona glukagona iz pankreasa. On je antagonist insulinu čija se produkcija u ovom slučaju smanjuje (povoljan efekat kod hiperinsulinemije). Glukagon ima za cilj da poveća tj. da održi normalan nivo šećera u krvi. To postiže tako što zaustavlja razlaganje glukoze, postiče razlaganje glikogena i masti. Razlaganjem masti oslobađa se dosta slobodnih masnih kiselina u krv. Iz oslobođenog glicerola u jetri će procesom glukoneogeneze nastati glukoza. Ovaj proces stvaranja glukoze podstiču i glukokortikoii (kortizol, kortizon i kortikosteron) koji se u uslovima hipoglikemije pojačano luče iz kore nabubrežne žlijeze. Oni utiču na pojačano razlaganje masti i proteina. Od produkata razlaganja tj. od glicerola, laktata i glukogenskih aminokiselina, u jetri će nastati glukoza. Ovaj proces razlaganje masti i proteina uz stimulaciju stvaranja glukoze uglavom u jetri poržavaju i kateholamini (adrenalin i noradrenalin).
Na ćelijskom nivou se pojačano razgrađuju oštećene organele, nakupine u samim ćelijama, kao i oštećene ćelijske membrane. Tj. svi dijelovi ćelije. Formira se vakuola tj. autofagozom koja nosi sardžaj za recilkiranje u lizozome gje se ti dijelove ćelija razlažu. Tako se ostranjuju oštećene ćelije što je posebno značajno kod tumorski izmjenjenih ćelija ili ćelija koje su oštećene i samim tim sklonije malignoj alteraciji. Takve ćelije su više osjetljive na post tj. na nedostatak hranljivih materija. U tome je značaj autofaije u preveciju malignih bolesti. Povećava se broj enzima u lizozomima, tj. povećava se autofagocitna moć. Nakupine u ćeliji tzv. ćelijski otpad i toksini se razlažu. Ćelija se čisti. Razlaganjem tog otpada nastaje potrebna energija. Raspadanjem oštećenih i starih ćelija postiče se dioba i nastanak novih (podmlađivanje organizma što se posebno može primjetiti u obnavljanju kože, sprečavanju i usporavanju nastanka bora, vedrijem izgledu). Povećana je i moć fagocita i ostalih imunoloških ćelija. Nakupine u ćelija se smanjuju što se smatra da je značajno kod mnogih stanja i bolesti. Tako su zabilježeni značajni pomaci kod liječenja neurodegenerativnih bolesti kao što su npr. Alchajmerova bolest, Parkinsonova bolest i dr jer se uklanjaju toksični proteini iz ćelija za koje se smatra da su ogovorni za nastanak ovih bolesti. Autofagija poboljšava kognitivne funkcije mozga. Unosom manje kalorija, gube se kilogrami i dolazi se do željenog izgleda i forme. Povoljni rezultati su postignuti kod oboljelih od diabetes mellitusa tip II i hiperinsulinemije.
Autofagiju ubrzava vježbanje. Potrebna je i pravilna ishrana što porazumjeva konzumaciju mesa, ribe, morskih plodova, jaja, mlijeka i mliječnih proizvoda, voća, povrća, žitarica … Preporučuje se konzumacija kafe, čaja (posebno crni i zeleni). Ne treba unositi ili smanjiti unos kolača, slatkiša, gaziranih sokova, alkohola, industrijski prerađevina…Neki pobornici autofagije zagovaraju post 72h kada se smatra da nastaje njen vrhunac. Ona je kontrainikovana kod trudnica, dojilja, oboljelih od DM tip I, djece u razvoju do završetka puberteta, osoba oštećenog imuniteta…Postoje i oni koji su skeptični na značaj autofagije. Uglavnom povoljni učinci su dokazani ali dužina posta može da dovede i do nekih neželjenih posledica. Produžen post, izaziva pojačano razlaganja masti nastaju ketonska tijela (koje mozak u uslovima hipoglikemije može koristiti kao izvor energije). Osobe mogu osjetiti da im mokraća miriše na aceton. Ketoni mogu dovesti do acidoze i trovanja. Smatra se da gladovanje smanjuje stvaranje hormona apetita – leptina. Nakon završenog gladovanja počinje se intenzivno stvarati leptin i pojačava se apetit koji posledično može dovesti do dobijanja na tjelesnoj masi. Prijavljeni su slučajevi poremećaja menstruacionog ciklusa tj. poremećaj u produkciji polnih hormona. Mišljenja su dakle i u ovom slučaju podjeljenja. Pozitivni efekti su svakako poznati i dokazani. Pravilno poznavanje sopstvenog tijela, metabolizma, potreba i dužina sprovođenja ovih dijetetskih mjera su izgleda od prvorazrednog značaja.