Glavni uzročnik karcinoma grlića materice je humani papiloma virus (HPV). Uzročnik je i karcinoma vulve, vagine, penisa, usne duplje, jezika, ždrijela… Prenosi se polnim odnosom. Prvobitno izaziva pojavu kondiloma ili hroničnog zapaljenja koje kasnije dovodi do maligne alteracije ćelija. Bar polovina žena u svijetu je imala infekciju (simptomatsku ili asimptomatsku) sa nekim od tipova HPV.
Indentifikovano je preko stotinu tipova ovog virusa. Najopasniji su tipovi 16, 18 i 31 (uzročnik dvije trećine svih karcinoma grlića materice). U istu grupa tj. grupu sa visokim rizikom spadaju i tipovi 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68, 73 i 82. Grupu sa mogućim visokim rizikom čine tipovi 26, 53 i 66. Nizak rizik imaju tipovi 6, 1, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 70, 72, 81 i CP6108.
Pola miliona žena svake godine oboli od invazivnog karcinoma grlića materice a 250000 oboljelih umre. Najčešće oboljevaju žene starosne dobi od 35 do 45 godina i u ovoj starosnoj grupi drugi je uzrok smrti, odmah iza karcinoma dojke. Ako posmatramo ukupnu žensku populaciju karcinom grlića je na trećem mjestu iza karcinoma dojke i pluća.
Pronalaskom vakcina protiv HPV i njihova primjena značajno je redukovala broj oboljelih. Najbolje je vakcinaciju sprovesti kod djevojčica starosne dobi od 9. do 13. godine tj. prije stupanja u seksualne odnose. Vakcinu ima smisla dati do 26. godine. Mlađe djevojčice od 14 godina primaju dvije doze a starije od 14 god tri doze (jedan mjesec nakon prve i treća doza 6 mj. nakon druge doze). Dosadašnja ispitivanja su pokazala da zaštitno dejstvo vakcina traje i do 10 godina.
Na tržištu postoje 3 vrste vakcina: Cervarix (16 i 18), Gardasil 4 (6, 11, 16 i 18), Gardasil 9 (6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58).
Vakcinacija se sprovodi i kod dječaka do 21. godine ili kod rizičnih grupa (homoseksualci, biseksualci, osobe sa slabim imunološkim sistemom) do 26. godine.
Porodilje oboljele od HPV mogu zaraziti bebu i izazvati pojavu kondiloma u usnoj šupljini i ždrijelu tzv. rekurentnu respiratornu papilomatozu.